Powstanie Muzeum w Płocku
Muzeum w Płocku powstało w 1821 r. z inicjatywy członków Towarzystwa Naukowego w Płocku, na podstawie reskryptu nr 1/7097 Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Królestwa Polskiego. Jest ono najstarszym muzeum publicznym w kraju, powołanym do istnienia na skutek decyzji władz Królestwa Polskiego. Instytucji nadano nazwę „Muzeum Publiczne i Szkolne Województwa Płockiego” – co odzwierciedlało pochodzenia zbiorów, które powstały w wyniku połączenia zespołu obiektów o wartości historycznej, geologicznej i naukowej, gromadzonych przez członków TNP i Szkołę Wojewódzką Płocką. Eksponaty muzealne umieszczono w dwóch przestronnych salach szkolnego gmachu (dziś mieści się w nim LO im. S. Małachowskiego), dzięki czemu mogły one służyć jako pomoce naukowe, udostępniano je również zwiedzającym. Muzeum istniało do roku 1836, z końcem lat trzydziestych jego działalność jednak całkiem zamarła.
Wznowienie
Wznowienie działalności płockiego muzeum nastąpiło wraz z reaktywowaniem w 1907 roku Towarzystwa Naukowego w Płocku, którego statut przewidywał stworzenie tego rodzaju placówki. W celu realizacji swych oświatowych i naukowych zadań Towarzystwo zakupiło w 1908 roku kamienicę przy Rynku Kanonicznym nr 8 (dzisiejszy Plac Narutowicza 8). W jej dwóch parterowych salach, otwartych dla zwiedzających w 1912 roku umieszczono muzealną ekspozycję. Składała się ona z obiektów geologicznych, przyrodniczych, archeologicznych i historycznych dokumentujących dzieje Mazowsza.
W wyniku darowizn i zaangażowania członków Towarzystwa zbiory muzealne szybko się rozrastały i do ich pomieszczenia w 1923 roku potrzebne było już 13 sal. W 1928 muzeum otrzymało nową nazwę Muzeum Mazowsza Płockiego im. prof. Ignacego Mościckiego, Prezydenta Rzeczypospolitej. W 1930 roku, w celu polepszenia warunków lokalowych Towarzystwo nabyło budynek przy Rynku Kanonicznym 2 (dzisiejsza Biblioteka im. Zielińskich), w którym umieszczono zbiory przyrodnicze, etnograficzne i archeologiczne muzeum. Obiekty o charakterze historycznym i kulturalnym nadal eksponowane były w siedzibie przy Rynku Kanonicznym 8.
Czasy okupacji niemieckiej
Pieczołowicie gromadzone zbiory muzealne mocno ucierpiały podczas okupacji niemieckiej.
Chociaż nie były one specjalnie likwidowane (ustanowiono nawet ich opiekuna – Michała du Lauransa), to jednak o niektóre obiekty, zwłaszcza przyrodnicze, w ogóle się nie troszczono. Zniszczeniu uległo też część zbiorów historyczno-kulturalnych, tj. broń, czy ceramika polska z Korca, Baranówki i Nieborowa. Straty te były wynikiem przejęcia budynków muzealnych przez władze niemieckie i umieszczenia w nich biura rachunkowości rolnej i wypożyczalni książek (Rynek Kanoniczny 8) oraz oddziału SS (Rynek Kanoniczny 2).
Po wojnie starano się jak najszybciej uporządkować zdziesiątkowane zbiory i zorganizować na nowo ekspozycję, którą otwarto już 1 grudnia 1945 roku.
Lata po wojnie
W 1949 roku płockie muzeum zostało decyzją Ministerstwa Kultury i Sztuki upaństwowione i podporządkowane Muzeum Narodowemu w Warszawie. Placówce nadano wówczas nazwę Muzeum Mazowsza Płockiego. Lata 50-te i początek lat 60-tych, stanowił dla muzeum trudny okres, w którym borykało się ono z trudnościami finansowymi. Mimo to, w wyniku prac organizacyjnych, prowadzonych pod kierownictwem Krystyny Mierzejewskiej (z męża Hejke), otwierano kolejne działy: archeologii (w 1952r.), przyrody (1953), geologii (1954) i historii (1955). Nowe perspektywy rozwoju muzeum w Płocku pojawiły się wraz planami uprzemysłowienia miasta związanymi z budową Kombinatu Petrochemicznego. Podjęto wówczas decyzję o odbudowie i adaptacji Zamku Książąt Mazowieckich na siedzibę muzeum. W 1963 roku ustalono statut płockiej placówki i nadano jej obowiązującą do dzisiaj nazwę Muzeum Mazowieckie w Płocku.
W 1968 roku określając profil działalności muzeum przewidziano, iż będzie ono gromadziło zbiory ilustrujące dzieje Mazowsza oraz sztukę secesyjną. Dodanie nowej specjalizacji, odnoszącej się do sztuki przełomu XIX i XX wieku, było wynikiem wyjątkowego powodzenia wystawy czasowej Secesja w Polsce zorganizowanej w Płocku w 1967 roku. Należy podkreślić, że ekspozycja ta stanowiła pierwszą muzealną prezentacją sztuki secesyjnej w Polsce. 16 maja 1973 roku nastąpiło uroczyste otwarcie nowej siedziby muzeum w Zamku Książąt Mazowieckich, w którym zaprezentowano wystawy: etnograficzną, archeologiczną, historyczną i sztuki secesyjnej. W 2004 r. Muzeum Mazowieckie w Płockuponownie zmieniło siedzibę. Stała się nią kamienica mieszcząca się przy Tumskiej 8. W jej wnętrzu obejrzeć można (od 15 lipca 2005 roku) wystawę w całości poświęconą secesji i sztuce Młodej Polski.
