Przybyszewscy – płoccy „kuzyni” Stanisława Przybyszewskiego

Wśród ostatnich nabytków Muzeum Mazowieckiego w Płocku są piękne fotografie portretowe formatu gabinetowego lub carte de visite wykonane przez płockich fotografów z przełomu XIX i XX wieku. Niektóre portrety to wizerunki członków rodziny Przybyszewskich: młodziutkiej Janiny i jej starszego brata Bogumiła. W posiadaniu muzeum jest również fotografia rodzinna z 1916 roku, na której widzimy Karolinę Przybyszewską z Neumannów (1854-1929), wdowę po Leonie Przybyszewskim (1848-1906), wraz z dziećmi. Obok matki siedzi Eugeniusz (1889-1940), najmłodszy z rodzeństwa, utalentowany historyk, badacz dziejów powstania styczniowego, którego działalność w Komunistycznej Partii Polski w okresie międzywojennym zmusiła do opuszczenia ojczyzny i ucieczki do Związku Radzieckiego, gdzie wykładał na moskiewskich uczelniach, a popadłszy w niełaskę sowieckich władz został zesłany do Ałma-Aty i tamże zamordowany przez NKWD. W górnym rzędzie od lewej strony widzimy Czesława z żoną Teresą. Czesław wraz ze swym rodzeństwem był współzałożycielem powstałej w 1901 roku w Płocku tajnej organizacji Towarzystwo Opieki nad Mową Ojczystą, a w 1906 r. Przybyszewscy otworzyli Czytelnię Polską. W tym też roku Czesław rozpoczął pracę w nowopowstałym Gimnazjum Męskim Polskiej Macierzy Szkolnej (dzisiejsza Jagiellonka), gdzie uczył języka polskiego. Był też, jak się okazuje, pierwszym nauczycielem literatury Władysława Broniewskiego, cenionego poety wywodzącego się z Płocka. Obok Teresy stoi Janina (zmarła w 1923 roku), późniejsza żona komunisty Mariana Pakulskiego, nauczycielka zaangażowana w tajne nauczanie, a w czasie pierwszej wojny światowej wraz z siostrami Leoną i Karoliną członkini płockiego oddziału Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, kurierka, instruktorka, agitatorka, pielęgniarka… Siostry działały na rzecz Legionów Polskich, niosły pomoc pochodzącym z ziemi płockiej żołnierzom internowanym w Szczypiornie i Łomży, pracowały w płockiej Gospodzie Żołnierskiej. Po wojnie uczyły języka polskiego i historii m. in. w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim. Ostatnią osobą widoczną na fotografii obok Janiny jest Bogumił Przybyszewski (1881-1972), który jako działacz spółdzielczy, buchalter, po ojcu przejął stanowisko członka zarządu spółdzielni „Zgoda”. Z jego inicjatywy płockie towarzystwo spółdzielcze prężnie rozwijało się, zostając akcjonariuszem wielu firm, m. in. cukrowni Borowiczki. Bogumił był członkiem różnych towarzystw społeczno-kulturalnych, jak Ochotnicza Straż Pożarna, Towarzystwo Wioślarskie czy Muzyczne. W czasie pierwszej wojny światowej wraz z członkami Milicji Obywatelskiej został aresztowany przez Niemców i wywieziony do obozu internowania do Bytowa, a następnie do Piły. W odrodzonej Polsce pracował w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych. Mieszkając w latach trzydziestych z rodziną Eugeniusza w Warszawie został aresztowany, gdy policja zrobiła nagłą rewizję w mieszkaniu brata-komunisty, choć Bogumił nie podzielał politycznych zapatrywań Eugeniusza.

Rodziców Przybyszewskich i ich dzieci można było spotkać na płockiej scenie teatralnej i muzycznej. Na jednej z fotografii prezentowanej na wystawie X wieków Płocka widzimy Bogumiła w roli Dziennikarza wraz z bratem Czesławem grającym Stańczyka we fragmentach z Wesela Stanisława Wyspiańskiego.  Bogumił i Eugeniusz byli utalentowanymi poetami, a niejaki Zdzisław Przybyszewski (kolejny brat?) sprowadził do Płocka z Krakowa pisarza i skandalistę – Stanisława Przybyszewskiego. Choć twórca poematu Confiteor, manifestu Młodej Polski, i piewca hasła „sztuka dla sztuki” nie był spokrewniony z płockimi Przybyszewskimi, to często odwiedzał swe przyszywane kuzynostwo, o czym wspominano na łamach lokalnych gazet. Twórca Dzieci szatana w domu Przybyszewskich, mieszkających w kamienicy naprzeciwko ratusza na parterze, podśpiewując wygrywał kujawiaki, czym ściągał do mieszkania przechodniów z ulicy. Natomiast służące Przybyszewskich wymawiały posadę, ponieważ księża grzmieli z ambony, iż rodzina przyjmuje u siebie antychrysta i szarlatana…

Magdalena Bilska-Ciećwierz