Polifon i perforowane płyty
W mieszczańskich salonach i ziemiańskich dworach przełomu XIX i XX wieku chętnie słuchano muzyki. Nie tylko tej wykonywanej na żywo, ale również odtwarzanej z różnego rodzaju urządzeń: pozytywek z perforowanymi płytami, gramofonów, patefonów, szaf grających. Pod koniec XIX stulecia pojawiły się polifony – rodzaj pozytywki grzebieniowej, odtwarzający muzykę dzięki perforowanym, metalowym płytom.
W zbiorach Muzeum Mazowieckiego w Płocku znajdziemy przynajmniej dwa takie urządzenia. Jedno należało do potomków Jana Stanisława Świerczyńskiego herbu Ostoja (1841-1901), właściciela dóbr w Bożewie. Po śmierci żony Kazimiery Marii Magdaleny ze Zboińskich (1848-1878) Jan wraz z dziećmi przeniósł się do Płocka. W wolnych chwilach malował, a spotkania towarzyskie zapewne umilała muzyka. Także odtwarzana z polifonu.
Urządzenie mieści się w drewnianej skrzyneczce z uchylnym wiekiem. Na zewnętrznej stronie płyciny wieka, w prawym dolnym rogu znajduje się otwór na korbkę, dzięki której uruchamia się mechanizm. Wewnętrzną stronę wieka ozdobiono kolorowym drukiem: poniżej napisu „Polyphon” przedstawiono ptasie trio pośród kwiatów jabłoni koncertujące pod batutą dyrygenta skrzata, stopą przytrzymującego sobie partyturę. We wnętrzu skrzyni znajduje się żeliwna płyta ze znakiem firmowym Polyphon Musikwerke AG z Lipska: schematyczny wizerunek kobiety-muzy z lirą i wieńcem laurowym w dłoniach, z kometa nad głową. Po prawej stronie widoczna jest prostokątna płytka stalowa – grzebień strojeniowy na 31 zębów, system kół zębatych oraz ruchomy pręt w kształcie haczyka regulujący docisk płyty osadzonej na centralnie umieszczonym trzpieniu.
Do polifonu dołączono sześć perforowanych płyt, z których jedna zawiera zapis „Mazurka Dąbrowskiego”. Choć skrzynia naszego urządzenia jest uszkodzona i ma pęknięte zawiasy, to mechanizm jest wciąż sprawny. Wystarczy założyć płytę i napiąć sprężynę przy pomocy korbki, by usłyszeć charakterystycznie metaliczne dźwięki.
Polifon można również zobaczyć na naszej ekspozycji. W „Galerii płocczan XX wieku” prezentujemy pozytywkę płytową ze spuścizny Miry Zimińskiej Sygietyńskiej.
Autorką cyklu „Z historycznej szuflady” jest Magdalena Bilska-Ciećwierz z Działu Historii Muzeum Mazowieckiego w Płocku
